Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp phát huy vai trò của nhóm trưởng trong các hoạt động nhóm theo quan niệm dạy học hiện nay

Nội dung tài liệu: Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp phát huy vai trò của nhóm trưởng trong các hoạt động nhóm theo quan niệm dạy học hiện nay

1. SÁNG KIẾN BIỆN PHÁP PHÁT HUY VAI TRÒ CỦA NHÓM TRƯỞNG TRONG CÁC HOẠT ĐỘNG NHÓM THEO QUAN NIỆM DẠY HỌC HIỆN NAY Giáo viên thực hiện : Nguễn Thị Hương Đơn vị công tác : Trường Tiểu học Thanh Khương Tổ : 4-5 I. II. 1
2. I. ĐẶT VẤN ĐỀ Trong quan niệm dạy học mới (tổ chức) một giờ học tốt là một giờ học phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của cả giáo viên và học sinh nhằm nâng cao tri thức, bồi dưỡng năng lực hợp tác, năng lực vận dụng tri thức vào thực tiễn, bồi dưỡng phương pháp tự học, tác động tích cực đến tư tưởng, tình cảm, đem lại hứng thú học tập cho học sinh. Ngoài những yêu cầu có tính chất truyền thống như: bám sát mục tiêu giáo dục, nội dung dạy học, đặc trưng môn học; phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi học sinh; giờ học đổi mới phương pháp dạy học còn có những yêu cầu mới như: được thực hiện thông qua việc giáo viên tổ chức các hoạt động học tập cho học sinh theo hướng chú ý đến việc rèn luyện phương pháp tư duy, khả năng tự học, nhu cầu hành động và thái độ tự tin. Về bản chất, đó là giờ học có sự kết hợp giữa học tập cá thể (hình thức học cá nhân) với học tập hợp tác (hình thức học theo nhóm, theo lớp); chú trọng kết hợp học với hành, nâng cao tri thức với rèn luyện các kĩ năng, gắn với thực tiễn cuộc sống; chú trọng cả hoạt động đánh giá của giáo viên và tự đánh giá của học sinh. Dù sử dụng bất kỳ phương pháp nào cũng phải đảm bảo được nguyên tắc “Học sinh tự mình hoàn thành nhiệm vụ học tập với sự tổ chức, hướng dẫn của giáo viên”. Từ những năm trước đây, việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực nhằm khuyến khích học sinh tự học, tự tìm tòi kiến thức đã trở thành việc quen thuộc của người giáo viên. Khi đó, nhiệm vụ của học sinh mặc dù được đẩy cao hơn nhưng vẫn còn phụ thuộc rất nhiều vào vai trò của người giáo viên – được xem là người chủ đạo. Từ khi các phương pháp dạy học mới được triển khai và vận dụng, cùng với vai trò của giáo viên thì vai trò của học sinh cũng quan trọng không kém, đặc biệt là các nhóm trưởng, và điều này thể hiện rõ nhất trong quá trình học tập theo nhóm. Tuy nhiên để tiết học dạy theo hướng tích cực thành công hay không thì phụ thuộc rất nhiều vào các nhóm trưởng. Và công việc chính của nhóm trưởng đó là: Thay giáo viên điều hành các bạn hoạt động nhóm. Xác định được mục tiêu của hoạt động nhóm. Phân công nhiệm vụ cho công bằng giữa các thành viên trong nhóm. 2
3. Một điều quan trọng nữa đó là nhóm trưởng phải biết tự mình làm thế nào để huy động được sự tham gia của mọi thành viên vào giải quyết nhiệm vụ nhóm và phải tạo ra những tương tác đa chiều giữa các thành viên trong nhóm. Hướng dẫn các bạn biết cách tìm kiếm hỗ trợ và giải quyết được một số khó khăn gặp phải. Biết quản lí và sử dụng thời gian hiệu quả, biết sử dụng và bảo quản tài liệu học tập. Biết tổ chức và quản lí công việc. Biết giơ thẻ khi đã hoàn thành công việc và biết giơ thẻ cứu trợ khi không tự giải quyết được công việc. Chính vì thấy được tầm quan trọng của nhóm trưởng trong hoạt động nhóm, tôi đã đi sâu tìm hiểu, học hỏi và nghiên cứu ra những yếu tố biện pháp giúp học sinh, nhất là các em nhóm trưởng ý thức được nhiệm vụ của mình trong nhóm, làm thế nào để việc hoạt động của nhóm được phát huy tốt nhất và có hiệu quả nhất. Tôi chọn đề tài có tên: “Biện pháp phát huy vai trò của nhóm trưởng trong các hoạt động nhóm theo quan niệm dạy học hiện nay.” nhằm chia sẻ những kinh nghiệm của bản thân trong quá trình vận dụng các phương pháp dạy học mới vào dạy học theo nhóm. Qua đề tài này, tôi muốn góp phần nhỏ vào việc nâng cao chất lượng dạy học theo nhóm, qua đó phát huy được tính tích cực trong học tập của học sinh dựa theo năng lực của từng học sinh. II. NỘI DUNG 1.Thực trạng của vấn đề 1. Thuận lợi ❖ Đối với giáo viên : - Ban giám hiệu luôn có sự quan tâm, sâu sát vơi thực trạng giảng dạy của giáo viên đứng lớp. - Đội ngũ giáo viên được đào tạo bài bản, luôn chủ động trong việc tìm kiếm và lĩnh hội các phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là dạy học theo nhóm nhằm đáp ứng yêu cầu của giáo viên giảng dạy nhiều môn tại trường. - Cơ sở vật chất khang trang. Lớp học thoáng. ❖ Đối với học sinh: - Luôn tích cực tham gia vào các hoạt động học tập tại lớp 3
4. . - Có những khả năng tiếp thu và phân tích vấn đề một cách nhanh chóng. - Mạnh dạn, có khả năng điều hành các hoạt động của nhóm. - Học sinh nhận được sự quan tâm tích cực từ phía phụ huynh. 2. Khó khăn: ❖ Đối với giáo viên: - Chưa có nhiều thời gian để hướng dẫn các nhóm trưởng cách thức hoạt động theo nhóm. - Còn hạn chế trong việc thay đổi nhóm trưởng ❖ Đối với học sinh: - Học sinh trung bình – yếu còn dựa dẫm nhiều vào các bạn học tốt. - Một vài nhóm trưởng chưa linh hoạt trong quá trình phân công nhiệm vụ của các thành viên trong hoạt động nhóm. 2. Biện pháp thực hiện Trong nhóm, dưới sự lãnh đạo của nhóm trưởng, học sinh kết hợp giữa làm việc cá nhân, làm việc theo cặp, thảo luận trong nhóm, chia sẻ kinh nghiệm cùng hợp tác cùng nhau để giải quyết nhiệm vụ được giao trong tài liệu. Vấn đề quan trọng nhất của học tập nhóm là học sinh được làm việc tích cực với nhau, trao đổi thảo luận sôi nổi, tôn trọng ý kiến của nhau, các cá nhân biết lắng nghe, tạo cơ hội cho các cá nhân trong nhóm trình bày ý kiến của mình, biết tóm tắt ý kiến thống nhất và chưa thống nhất của nhóm, biết làm theo sự phân công trong nhóm, trong mọi công việc liên quan đến hoạt động học tập. - Biện pháp 1: Phân chia thành viên trong nhóm hợp lí + Muốn quá trình học tập theo nhóm có hiệu quả, việc đầu tiên giáo viên cần lưu ý đó là việc phân chia nhóm các nhóm sao cho phù hợp. Bởi lẻ, về mặt hình thức tổ chức lớp học thì học sinh sẽ được sắp xếp ngồi học theo các nhóm nhỏ từ 2 đến 6 em, không được nhiều hơn số lượng trên ( số học sinh quá nhiều sẽ dễ gặp khó khăn trong quá trình hoạt động nhóm). Trong nhóm, các em tham gia thực hiện các nhiệm vụ học tập một cách cộng hưởng và bổ trợ cho nhau. Điều này cho thấy rằng giữa các em cần phải có cố gắng hết sức, tránh việc đùn đẩy trách nhiệm hay quá phụ thuộc một bất kì 4
5. một thành viên nào trong nhóm. Qua đó các thành viên trong nhóm cũng có thể thể hiện năng lực của bản thân. Như vậy, điều đặc biệt quan trọng trong hoạt động làm việc theo nhóm là học sinh được làm việc một cách tích cực, sôi nổi và tôn trọng ý kiến lẫn nhau. Hơn hết các cá cần biết trình bày ý kiến cá nhân của mình, để từ đó, người nhóm trưởng hướng cả nhóm đến một ý kiến mà cả nhóm thống nhất và đồng thời giải quyết nhửng ý kiến mà các thành viên còn vướng mắc, khó khăn. Qua đó các thành viên trong nhóm cũng có thể thể hiện năng lực của bản thân. + Như vậy, để các hoạt động của nhóm có hiệu quả nhất thì giáo viên cần có sự tính toán linh hoạt trong quá trình phân chia nhóm. Có hai hình thức chia nhóm: chia nhóm ngẫu nhiên và chia nhóm có chủ định. * Chia nhóm ngẫu nhiên là sắp xếp học sinh vào các nhóm theo một quy định hoặc một hình thức ngẫu nhiên nào đó. Ví dụ như là có cùng số thứ tự sau khi đánh số; có cùng tên một loài vật, cùng tên một con vật, tên một địa danh, Hoặc là giáo viên sẽ giành cho học sinh một quyền ưu tiên đó là sẽ tự lựa chọn các thành viên mà mình yêu thích trong một nhóm sau khi giáo viên đã xác định số lượng. * Chia nhóm có chủ đích là sắp xếp các thành viên trong một nhóm nhằm phục vụ cho một chủ đích, ý đồ nào đó của giáo viên. Ví dụ như là các em cùng trình độ; đủa 3 loại trình độ, cùng giới tính; + Đối với hình thức phân chia nhóm có chủ định, giáo viên có thể dễ dàng phân công một bạn có khả năng làm nhóm trưởng vào mỗi nhóm. Tuy nhiên, ở hình thức phân chia ngẫu nhiên, giáo viên cần kết hợp với hình thức phân chia có chủ đích để lồng ghép các học sinh có năng lực vào để đảm nhiệm vai trò của người nhóm trưởng trong một nhóm học tập. - Biện pháp 2: Thường xuyên thay đổi nhóm trưởng để tạo sự hứng thú với học sinh trong quá trình học tập. + Nhóm trưởng là một thành phần vô cùng quan trọng trong một nhóm, được xem là “hạt nhân” của nhóm học tập. Nhóm trưởng là người hỗ trợ tích cực giáo viên trong việc tổ chức, điều hành các hoạt động và báo cáo với giáo viên kết quả học tập hay những vướng mắc trong học tập của nhóm cần hỗ trợ. Một nhóm trưởng có năng 5
6. lực là phải tạo cơ hội để mọi thành viên tự giác trong tự học, tích cực tham gia các hoạt động nhóm. Đối với các bạn nhút nhát thiếu tự tin, cần được nói nhiều, trao đổi nhiều, thể hiện nhiều trong hoạt động nhóm. Không để tình trạng một số thành viên khá làm thay, làm hộ các thành viên khác trong nhóm. + Trong giai đoạn đầu năm học, những bạn được giáo viên chọn làm nhóm trưởng thường là những học sinh khá, giỏi, có khả năng điều hành và quản lí nhóm tốt. Tuy nhiên, nếu cố định học sinh này sẽ dễ dẫn đến hoạt động của nhóm là hoạt động của chính nhóm trưởng, không có cơ hội cho các em khác tham gia hoạt động. Bởi vậy, tùy theo giai đoạn của quá trình học tập mà giáo viên có thể chỉ định học sinh làm nhóm trưởng hoặc tổ chức cho học sinh bình bầu một cách khách quan và dân chủ nhất. Và quá trình bình bầu, giáo viên cần nêu ra các tiêu chí cụ thể để học sinh dựa vào đó tiến hành chính xác nhất. Đồng thời, học sinh cũng sẽ lấy những tiêu chí đó làm hướng phấn đấu trong quá trình học tập để có trở tân nhóm trưởng trong nhiệm kì sắp tới. + Đối với từng môn học, từng thời điểm và năng lực của học sinh mà giáo viên cần lựa chọn các thành viên làm nhóm trưởng cho phù hợp. Giáo viên nên hạn chế việc chỉ để một học sinh đảm nhận vai trò nhóm trưởng xuyên suốt một năm học, hoặc để một học sinh học tốt nhất làm nhóm trưởng tất cả các môn học trong chương trình. Có thể một học sinh học chưa tốt môn Toán, nhưng em lại vẽ rất đẹp thì giáo viên có thể cân nhắc việc bầu chọn học sinh đó làm nhóm trưởng môn Mỹ thuật, từ đó có cơ sở khuyến khích các em phấn đấu ngày càng nhiều hơn để hoàn thiện bản thân mình. Và điểu cần lưu ý đặc biệt hơn cả, ở mỗi học sinh, nhất là học sinh tiểu học, việc khuyến khích, động viên các em luôn là một phương pháp hữu hiệu nhất để các em cố gắng và phấn đấu không ngừng, bởi lẽ đó, nếu sự cố gắng của các em được giáo viên công nhận dủ chỉ là nhỏ nhất thì điều đó sẽ là động lực để các em cố gắng nhiều hơn. - Biện pháp 3: Tổ chức những tiết ngoài giờ lên lớp nhằm tập huấn các kĩ năng cần có của một nhóm trưởng kết hợp với giáo dục kĩ năng sống. + Các bạn học sinh tuy giữ vai trò nhóm trưởng, nhưng những học sinh ấy cũng phải hoàn thành nhiệm vụ học tập của bản thân một cách xuất sắc nhất. Do đó, để 6
7. công việc của nhóm trưởng không gây nhiều áp lực và khó khăn thì giáo viên cần hướng dẫn, tập dợt và hỗ trợ cho nhóm trưởng các hoạt động hết sức cụ thể. Có như vậy, nhóm trưởng mới “điều hành”, triển khai các hoạt động của nhóm thuận lợi và đạt hiệu quả nhất, đồng thời nhiệm vụ học tập cá nhân cũng gặt hái được nhiều thành công. + Các kĩ năng cần có của một nhóm trưởng: * Trong các hoạt động học tập nhóm, nhóm trưởng luôn cố gắng hoàn thành nhiệm vụ và làm gương cho các bạn. * Thông minh, nhanh nhẹn, biết phối hợp nhịp nhàng với các bạn trong nhóm và giáo viên trong việc điều hành và quản lí nhóm. * Biết tốn trọng và lắng nghe ý kiến của người khác; biết tiếp thu và tổng hợp các nội dung thảo luận trong nhóm một cách cụ thể và chính xác nhất. + Rèn kĩ năng cho các nhóm trưởng tùy theo tình hình, năng lực của nhóm trưởng: * Vào cuối hoặc đầu mỗi buổi học của những tuần học đầu tiên giáo viên cần mời các em được chọn làm nhóm trưởng ngồi lại tạo thành một nhóm và hướng dẫn các em cụ thể từng bước một để các em hiểu những công việc cụ thể của một nhóm trưởng. Cách tốt nhất là cho các em xem các clip học nhóm có sẵn trên mạng. * Tiếp tục tập trung các nhóm trưởng lại thành một nhóm để huấn luyện cho các em các kĩ năng điều hành, kĩ năng giao việc, kĩ năng kiểm tra bài làm của các bạn ở những dạng bài khác nhau như tập đọc, toán bài mới, toán luyện tập .Cách tốt nhất vẫn là cho các em xem và học theo băng đĩa. Khi học sinh đã biết việc và biết cách điều hành nhóm rồi thì chia các bạn này đến mỗi nhóm mỗi bạn làm nhóm trưởng các nhóm. * Tiếp tục bồi dưỡng bằng cách sử dụng biện pháp làm mẫu. Chọn nhóm làm tốt nhất làm mẫu thảo luận một hoạt động nào đó và các nhóm còn lại chú ý để học tập theo. Giáo viên cũng không quên động viên, tuyên dương kịp thời các nhóm làm tốt . 7
8. * Riêng đối với những nhóm còn yếu, nhóm trưởng làm việc còn lúng túng thì người giáo viên phải là người “làm mẫu” và đóng vai trò là một nhóm trưởng chứ không phải là một người giáo viên. Và lúc này, giáo viên với tư cách là một nhóm trưởng sẽ điều hành nhóm làm việc với các dạng bài tập khác nhau để nhóm trưởng dần dần tự tin hơn và thành thạo hơn. + Đối với học sinh tiểu học, thì có lẽ ở một người học sinh rất khó để tồn tại được tất cả các yêu cầu trên, bởi vậy, giáo viên không nên quá khắc khe trong quá trình lựa chọn nhóm trưởng, có thể những ưu điểm của hoc sinh này chưa đủ đảm nhiệm vai trò nhóm trưởng của môn học này, nhưng đôi lúc em lại rất thích hợp để làm nhóm trưởng của môn những môn học khác. Hoặc ở từng thời điểm thích hợp mà giáo viên sẽ có sự lựa chọn phù hợp và mang tính chất động viên, khích lệ học sinh nhất. Một điều nữa cần phải lưu ý đó là vị trí đứng của giáo viên khi các nhóm thảo luận cũng hết sức quan trọng. Tôi nhận thấy giáo viên nên đi xung quanh bốn bức tường của lớp vì vừa có thể bao quát các nhóm, vừa đánh giá đúng nhóm nào làm nhanh nhất, chậm nhất, nhóm nào giơ thẻ hoàn thành lên trước hay lên sau hay nhóm nào giơ thẻ cần cứu trợ, để từ đó giáo viên kịp thời đến kiểm tra hay giúp đỡ cho nhóm hoặc bất cứ thành viên nào trong nhóm. 3. Kết quả Từ những cố gắng nghiên cứu tài liệu, kinh nghiệm của bản thân, sự đồng thuận hợp tác của các bạn đồng nghiệp, sự ủng hộ tích cực của các bậc cha mẹ học sinh đã giúp tôi đạt được một số kết quả trong việc giúp phát huy năng lực, vai trò các nhóm trưởng trong hoạt động nhóm như sau: - 100% học sinh đều được giáo viên tạo mọi điều kiện khuyến khích làm nhóm trưởng khi hoạt động nhóm trong các môn học để mạnh dạn, tự tin hơn, phát huy được năng lực của từng em. - Hơn 50% học sinh thực hiện tốt vai trò nhóm trưởng, được rèn luyện các kĩ năng cần có và tiếp thu tốt ở từng môn học. 8
9. - 70% học sinh có kết quả tốt trong học tập, ham học hỏi, tìm tòi kiến thức mới, tích cực hơn trong học tập, có các kĩ năng sống phù hợp với bản thân. - Giáo viên có sự gần gũi hơn với học sinh, có thêm nhiều kinh nghiệm trong công tác giảng day. 4. Kết luận Trên đây là một số suy nghĩ và những biện pháp mà tôi đã áp dụng trong việc phát huy vai trò, năng lực của nhóm trưởng trong hoạt động nhóm ở lớp 4. Các biện pháp trên cũng có thể sử dụng ở lớp 1, 2, 4, 5 Giáo dục học sinh là một nhiệm vụ cao cả của mỗi người giáo viên. Nhưng làm sao để việc giáo dục trở nên có hiệu quả mà không tạo cảm giác nhàm chán cho cả giáo viên và học sinh là một vấn đề rất quan trọng. Với những kinh nghiệm của bản thân được chia sẻ trên đây, tôi tin là bất kì người giáo viên nào cũng có thể làm được, chỉ cần giáo viên không ngại khó, không ngại đổi mới, có tinh thần trách nhiệm cao, không ngừng có những sáng tạo trong dạy học thì sẽ có thể phát huy hết tính tích cực của học sinh, giúp các em giảm bớt những căng thẳng về mặt tâm lí trong những tiết học, tạo ra động cơ thúc đẩy quá trình học của học sinh bên cạnh đó học sinh còn được rèn luyện các kĩ năng tùy theo năng lực của riêng mình. Sau này, các em sẽ trở thành những con người có tính cẩn thận, kiên trì, làm việc có khoa học, xứng đáng là những chủ nhân tương lai của đất nước. Hãy giúp các em học sinh có thể cảm nhận được rằng “Mỗi ngày đến trường là một niềm vui”. III- CAM KẾT Tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trên là trung thực, đúng sự thật và hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật./. Xác nhận của đơn vị Thanh Khương, ngày tháng năm 2023 nơi giải pháp được áp dụng Giáo viên 9