Sáng kiến kinh nghiệm Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, Thành phố Bắc Ninh

Nội dung tài liệu: Sáng kiến kinh nghiệm Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, Thành phố Bắc Ninh

1. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1. Mục đích của sáng kiến 1.1. Lý do chọn đề tài Phẩm chất và năng lực là hai thành phần cơ bản trong cấu trúc nhân cách nói chung và là yếu tố nền tảng tạo nên nhân cách của một con người. Do vậy, trong mọi thời đại, các chương trình giáo dục được áp dụng, tuy có khác nhau về cấu trúc, phương pháp và nội dung giáo dục, nhưng đều hướng tới mục tiêu nhân cách. Trong đó việc hình thành phẩm chất và năng lực con người (đức, tài) được quan tâm nhấn mạnh. Qua các thời kỳ với các giai đoạn lịch sử khác nhau, yêu cầu về nhân cách nói chung và phẩm chất, năng lực nói riêng của con người với tư cách là thành viên trong xã hội cũng có những thay đổi phù hợp với đòi hỏi của thời đại. Theo xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế hiện nay, nền giáo dục nước ta cũng đang trong tiến trình đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Nếu như trước đây giáo dục chú trọng mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh và giúp người học hình thành hệ thống kiến thức, kỹ năng, thái độ thì ngày nay, điều đó vẫn còn đúng, còn cần nhưng chưa đủ. Thật vậy, trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với những tác động tích cực của nền kinh tế tri thức và tiến bộ của thông tin, truyền thông, giáo dục cần phải giúp người học hình thành một hệ thống phẩm chất, năng lực đáp ứng được với yêu cầu mới. Hệ thống phẩm chất, năng lực đó được cụ thể hóa phù hợp với sự phát triển tâm lý, sinh lý của người học, phù hợp với đặc điểm môn học và cấp học, lớp học. Theo đó, những phát triển của phẩm chất, năng lực người học trong quá trình giáo dục cũng sẽ là quá trình hình thành, phát triển, hoàn thiện nhân cách con người. Xã hội ngày càng phát triển thì việc hình thành các kỹ năng, năng lực để đáp ứng những yêu cầu phát trển đó càng trở nên quan trọng và cần thiết, nó trở thành - 1 -
2. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh một trong những vấn đề đáng quan tâm của toàn xã hội nói chung và trong hệ thống giáo dục nước nhà nói riêng. Năng lực được quan niệm là sự kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức kiến thức, kỹ năng với thái độ, tình cảm, giá trị, động cơ cá nhân, nhằm đáp ứng hiệu quả một yêu cầu phức hợp của hoạt động trong bối cảnh nhất định. Năng lực thể hiện sự vận dụng kết hợp nhiều yếu tố (phẩm chất, kiến thức và kỹ năng) được thể hiện thông qua các hoạt động của cá nhân nhằm thực hiện một loại công việc nào đó. Năng lực có các yếu tố cơ bản mà mọi người lao động, mọi công dân đều cần phải có đó là các năng lực chung cốt lõi. Năng lực cốt lõi bao gồm những năng lực cơ bản: năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo, năng lực hợp tác, năng lực tự quản bản thân, năng lực giao tiếp, năng lực tính toán, năng lực sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất. Theo Thứ trưởng GD-ĐT Nguyễn Hữu Độ “Để dạy học theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh, ngành giáo dục cần tăng cường tập huấn, hướng dẫn giáo viên về hình thức, phương pháp, kỹ thuật dạy học tích cực; phát huy tính chủ động, tự học của học sinh. Đối với các cơ sở giáo dục cần dành nhiều thời gian trên lớp cho học sinh luyện tập, thực hành, trình bày, thảo luận, bảo vệ kết quả học tập của mình; từ đó, giáo viên tổng hợp, nhận xét, đánh giá, kết luận để học sinh tiếp nhận và vận dụng. Các trường xây dựng kế hoạch kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh phù hợp với kế hoạch giáo dục từng môn học, hoạt động giáo dục của nhà trường theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh”. Trong những năm qua, Bộ GD-ĐT, Sở GD-ĐT Bắc Ninh, Phòng GD-ĐT thành phố Bắc Ninh đã có những chỉ đạo đổi mới công tác quản lý trường học như: đổi mới hệ thống quản lý giáo dục, nội dung, phương pháp và hình thức quản lý giáo dục bước đầu đã có những tác động tích cực đáng kể đến chất lượng giáo dục; đổi mới quản lý các hoạt động của trường phổ thông nói chung, đã có tác động trực tiếp đến chất lượng giảng dạy và học tập, quyết định đến chất lượng GD-ĐT của nhà trường. - 2 -
3. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh Bên cạnh đó, trường Tiểu học Khúc Xuyên luôn đề cao phương châm: dạy chữ kết hợp dạy người; phát huy tính chủ động, sáng tạo, tự tin, mạnh dạn, dám nghĩ, dám làm của mỗi giáo viên, mỗi học sinh trong nhà trường; tăng cường đổi mới phương pháp dạy học nhằm tạo bước chuyển mới về chất lượng giáo dục, với mục đích tạo niềm cảm hứng cho học sinh, phát triển tối đa năng lực, phẩm chất của từng học sinh trong lớp. Đứng trước những yêu cầu, nhiệm vụ đặt ra cho bậc học Tiểu học - Bậc học nền tảng trong Hệ thống giáo dục quốc dân nói chung, trường Tiểu học Khúc Xuyên nói riêng: bên cạnh truyền đạt kiến thức thì việc giúp các em phát huy tính chủ động, tích cực sáng tạo trong học tập, tạo môi trường học tập tích cực, thân thiện cũng vô cùng quan trọng, giúp từng học sinh trong lớp phát triển năng lực, phẩm chất của mình một cách bền vững. Nhiệm vụ này góp phần không nhỏ trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục hiện nay. Bản thân tôi mạnh dạn chọn đề tài “Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh” để nghiên cứu, mong muốn góp phần nâng cao hiệu quả giảng dạy cho giáo viên trong nhà trường, từ đó góp phần nhỏ bé nâng cao chất lượng giáo dục. 1.2. Mục đích, đối tượng, phương pháp nghiên cứu, đối tượng khảo sát, nhiệm vụ, phạm vi và thời gian thực hiện: 1.2.1. Mục đích: Nâng cao chất lượng dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại trường Tiểu học Khúc Xuyên nói riêng và mong muốn góp phần làm phong phú thêm kho tàng các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục trong các trường Tiểu học nói chung. 1.2.2. Đối tượng, phương pháp nghiên cứu và đối tượng khảo sát: a. Đối tượng: - 3 -
4. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh Thực trạng chất lượng dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục. b. Phương pháp nghiên cứu: Nhóm phương pháp nghiên cứu luận: Nghiên cứu các văn bản chỉ đạo về dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục; sách báo, tạp chí, sách giáo viên, sách tham khảo; Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Dự giờ, dự sinh hoạt tổ chuyên môn, hoạt động ngoại khóa, quan sát, phỏng vấn, phiếu hỏi, thảo luận, thống kê, phân tích, đánh giá, tổng hợp, tổng kết, để phân tích, so sánh và xử lý các số liệu. c. Đối tượng khảo sát: Hoạt động dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục - Trường Tiểu học Khúc Xuyên - Thành phố Bắc Ninh. 1.2.3. Nhiệm vụ, phạm vi và thời gian thực hiện: a. Nhiệm vụ: Tìm hiểu, nghiên cứu và phân tích thực trạng chất lượng dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục ở trường Tiểu học Khúc Xuyên - Thành phố Bắc Ninh. Đề xuất một số biện pháp nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục ở trường Tiểu học Khúc Xuyên - Thành phố Bắc Ninh nói riêng và chất lượng sinh hoạt tổ chuyên môn trong các trường Tiểu học nói chung. b. Phạm vi: Trường Tiểu học Khúc Xuyên - Thành phố Bắc Ninh. c. Thời gian: Từ tháng 8/2019 đến tháng 2/2020. 2. Tính mới và ưu điểm nổi bật của sáng kiến: 2.1. Tính mới của sáng kiến với các biện pháp được trình bày: - 4 -
5. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh Nâng cao chất lượng dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục đảm bảo nội dung đi đúng hướng, đạt mục tiêu đề ra và bám sát nhiệm vụ năm học của nhà trường. Phân loại được chất lượng giáo viên để từ đó có kế hoạch bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, nâng cao chất lượng giảng dạy của giáo viên. Đề xuất được các biện pháp có tính tích cực, khả thi để nâng cao chất lượng chuyên môn của giáo viên trong nhà trường. 100% giáo viên được bồi dưỡng thường xuyên và bồi dưỡng định kì nhằm nâng cao trình độ nhận thức, năng lực chuyên môn. 2.2. Ưu điểm nổi bật của sáng kiến được áp dụng vào thực tiễn tại đơn vị: Tạo sự thay đổi trong dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục, đảm bảo chuyên môn trong nhà trường đi đúng hướng, đạt được mục tiêu. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục thực sự là một hoạt động nhằm bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, năng lực sư phạm cho giáo viên góp phần tháo gỡ những khó khăn trong quá trình giảng dạy và thực hiện nhiệm vụ năm học. Những biện pháp khả thi có thể vận dụng vào thực tiễn, từ đó nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ của giáo viên nhằm góp phần bồi dưỡng giáo viên theo Chuẩn nghề nghiệp giáo viên Tiểu học. 3. Đóng góp của sáng kiến: Đóng góp về mặt lý luận, thực tiễn. Chỉ ra được những biện pháp nhằm giúp cán bộ quản lý, giáo viên thực hiện nhiệm vụ đạt hiệu quả, từ đó có thể nâng cao năng lực chuyên môn để đảm bảo cho học sinh đều được học và học có tiến bộ, hình thành phẩm chất và năng lực con người (đức, tài). - 5 -
6. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh PHẦN 2. NỘI DUNG Chương 1: THỰC TRẠNG DẠY HỌC THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN PHẨM CHẤT, NĂNG LỰC HỌC SINH THÔNG QUA CÁC MÔN HỌC VÀ HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC 1. Cơ sở lý luận Tại Hội nghị lần thứ 8 Khóa XI, Ban chấp hành Trung ương Đảng đã ban hành Nghị quyết số 29-NQ/TW với nội dung: Đổi mới căn bản, toàn diện GD-ĐT, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa - hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế. Đảng và Nhà nước xác định mục tiêu của đổi mới lần này là: Tạo chuyển biến căn bản, mạnh mẽ về chất lượng, hiệu quả giáo dục, đào tạo; đáp ứng ngày càng tốt hơn công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc và nhu cầu học tập của nhân dân. Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng, khả năng sáng tạo của mỗi cá nhân; yêu gia đình, yêu Tổ quốc, yêu đồng bào; sống tốt và làm việc hiệu quả. Xây dựng nền giáo dục mở, thực học, thực nghiệp, dạy tốt, học tốt, quản lý tốt; có cơ cấu và phương thức giáo dục hợp lý, gắn với xây dựng xã hội học tập; bảo đảm các điều kiện nâng cao chất lượng; chuẩn hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa và hội nhập quốc tế hệ thống GD-ĐT; giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa và bản sắc dân tộc. Phấn đấu đến năm 2030, nền giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vực. Nghị quyết cũng đề ra mục tiêu cụ thể cho từng cấp học. Đối với giáo dục phổ thông, tập trung phát triển trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học, năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời. - 6 -
7. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh Để đạt được các mục tiêu đó, chúng ta cũng có hệ thống các giải pháp tương ứng. Trong số các giải pháp mà Nghị quyết số 29 đề ra, có 1 giải pháp được xem như là giải pháp đột phá giúp cho nền giáo dục Việt Nam chuyển biến mạnh mẽ, đó là: Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học. Nghị quyết số 44/NQ-CP, ngày 09/6/2014 Ban hành Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế xác định “Đổi mới hình thức, phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục theo hướng đánh giá năng lực của người học; kết hợp đánh giá cả quá trình với đánh giá cuối kỳ học, cuối năm học theo mô hình của các nước có nền giáo dục phát triển”. Thực hiện Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông, Bộ GD&ĐT đã ban hành chương trình giáo dục phổ thông mới theo định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, bảo đảm yêu cầu giảm tải, giảm hàn lâm, gắn với thực tiễn; thực hiện tốt phương pháp giáo dục tích cực, tăng cường hoạt động ngoại khoá, trải nghiệm cho học sinh; kiểm tra, đánh giá, thi cử nhẹ nhàng, không nặng về kiểm tra kiến thức mà tập trung đánh giá sự phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Luật Giáo dục số 38/2005/QH11, Điều 28 qui định: "Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh". Sở GD-ĐT Bắc Ninh, Phòng GD-ĐT thành phố Bắc Ninh cũng ban hành nhiều văn bản hướng dẫn các nhà trường đổi mới phương pháp giáo dục phổ thông - 7 -
8. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh đảm bảo phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả năng làm việc theo nhóm; rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh; tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm chất, năng lực của người học. Những quan điểm, định hướng nêu trên tạo tiền đề, cơ sở và môi trường pháp lý thuận lợi cho việc đổi mới giáo dục Tiểu học nói chung, đổi mới đồng bộ phương pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực người học. 2. Cơ sở thực tiễn Chương trình giáo dục phổ thông mới sẽ được triển khai bắt đầu từ lớp 1 từ năm học 2020 - 2021. Tuy nhiên, dạy học phát triển năng lực không chờ đến khi thực hiện chương trình mới. Nhằm tiếp tục thực hiện chương trình giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng phát triển năng lực, phẩm chất người học, năm 2017, Bộ GD&ĐT đã ban hành công văn số 4612/BGDĐT-GDTrH; hướng dẫn cụ thể các cơ sở giáo dục việc thực hiện có hiệu quả việc xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường; đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học; đổi mới phương pháp, hình thức kiểm tra, đánh giá; công tác chỉ đạo, quản lý hoạt động dạy học, giáo dục. Đây là hướng dẫn hết sức cụ thể, chi tiết giúp các cơ sở giáo dục thực hiện chương trình giáo dục phổ thông hiện hành theo định hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Sự thay đổi quan trọng nhất trong đổi mới giáo dục hiện nay là chuyển từ coi trọng truyền thụ kiến thức sang giáo dục nhân cách công dân, đồng thời phát huy tốt nhất tiềm năng của người học. Thực tế trước đây, trong giáo dục, chủ yếu cố gắng đưa thật nhiều tri thức khoa học vào nội dung cần dạy và người dạy “truyền thụ một chiều” để trong thời gian hạn chế vẫn chuyển tải được nhiều kiến thức đến người học, dẫn đến việc học trở thành nặng nề, quá tải. Quá trình dạy học cần coi trọng đồng thời cả hoạt động dạy học và hoạt động trải nghiệm để hình thành và - 8 -
9. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh phát triển ở người học năng lực tư duy độc lập, vận dụng tổng hợp và linh hoạt tri thức để giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong học tập và cuộc sống. Hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh phải bảo đảm sự thống nhất, tương tác. Trong đó, giáo viên giữ vai trò chỉ đạo, hướng dẫn, trọng tài; học sinh không chỉ là đối tượng của hoạt động dạy mà cũng chính là chủ thể của hoạt động học. Theo Bộ GD-ĐT, ở cấp tiểu học những năm qua, việc triển khai mô hình trường học mới góp phần tích cực tạo tiền đề cho việc đổi mới giáo dục theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Hoạt động dạy học theo mô hình trường học mới cũng tạo môi trường sư phạm thân thiện, dân chủ, hợp tác giữa các thành viên trong lớp học, nhà trường và cộng đồng nhằm phát triển các phẩm chất, năng lực người học. Học sinh được phát huy vai trò chủ thể của quá trình học tập, biết cách học; chủ động, tự tin trong tương tác, giao tiếp với giáo viên và bạn bè; biết tương trợ nhau trong học tập để cùng tiến bộ. Đáng chú ý, khi đổi mới theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực, trong dạy học của mô hình trường học mới còn giúp nhận thức của nhiều cha mẹ học sinh về vai trò và trách nhiệm của mình trong việc giáo dục con cái được thay đổi. Không chỉ triển khai những hoạt động đổi mới chung trong toàn ngành mà hình thức tổ chức dạy học ở các địa phương đã chú trọng các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, gắn với thực tiễn nhằm nâng cao phẩm chất, năng lực người học. Việc tổ chức các hoạt động học của học sinh trong mỗi bài học hay chủ đề đã được thực hiện cả ở trong và ngoài lớp học thành một chuỗi thống nhất. Để giáo dục phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thật sự phát huy hiệu quả, một số chuyên gia giáo dục cho rằng, CT, SGK mới cần được biên soạn theo hướng hỗ trợ đồng thời cho cả giáo viên và học sinh. Nhất là thay đổi từ SGK theo mô hình thuyết trình sang mô hình hoạt động. Đối với các cơ sở giáo dục phổ thông cần tích cực đổi mới nội dung, phương pháp dạy học, đánh giá học sinh; xây dựng kế hoạch dạy học và thực hiện chương trình giáo dục một cách linh hoạt, phù hợp với thực tiễn địa phương và nhà trường. - 9 -
10. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh 3. Khái niệm phẩm chất, năng lực Theo từ điển Tiếng Việt: Phẩm chất là cái làm nên giá trị của người hay vật hoặc Phẩm chất là những yếu tố đạo đức, hành vi ứng xử, niềm tin, tình cảm, giá trị cuộc sống; ý thức pháp luật của con người được hình thành sau một quá trình giáo dục. Năng lực là khả năng, điều kiện chủ quan hoặc tự nhiên sẵn có để thực hiện một hoạt động nào đó hoặc Năng lực là khả năng huy động tổng hợp các kiến thức, kỹ năng để thực hiện thành công một loại công việc trong một bối cảnh nhất định. 4. Thực trạng đội ngũ và học sinh nhà trường Năm học 2019 - 2020, nhà trường có tổng số cán bộ, giáo viên, nhân viên là 21 đồng chí và được chia làm 3 tổ (Tổ chuyên môn 1+2+3; Tổ chuyên môn 4+5; Tổ Hành chính) và 363 học sinh được chia thành 10 lớp, trong đó: + CBQL: 02 - Nữ: 01 - Đại học: 02 + GV: 16 - Nữ: 15 - Đại học: 14; Cao đẳng: 01. + Nhân viên: 03 - Nữ: 02 - Đại học: 03. + Khối 1: 76 HS; Khối 2: 89HS; Khối 3: 57HS; Khối 4: 70HS; K5: 71HS 5. Thực trạng Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh 5.1. Thực trạng Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục trong các nhà trường: Nền khoa học thế giới đang chuyển động và phát triển, đòi hỏi những con người lao động đầy bản lĩnh, dám nghĩ, dám làm, tự tin, quyết đoán, thích ứng với mọi hoàn cảnh của xã hội đang trở mình. Bên cạnh việc tiếp nhận các thành tựu khoa học - kĩ thuật hiện đại từ các nước thì các nguồn văn hóa ngoại lai cũng ồ ạt xâm nhập vào từng góc phố, làng quê. Đất nước đang bước vào hội nhập, việc đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu xây dựng và phát triển đất nước là nhiệm vụ quan trọng của ngành GD-ĐT. Đề - 10 -
11. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh án “Đổi mới căn bản, toàn diện Giáo dục và Đào tạo” của Bộ GD-ĐT đã khẳng định: Đội ngũ nhà giáo và CBQL giáo dục có vai trò quyết định chất lượng giáo dục, trong đó đội ngũ GV ở các nhà trường nói chung và trong trường Tiểu học nói riêng quyết định trực tiếp đến chất lượng giáo dục. * Một số mô hình thực tiễn dạy học phát triển phẩm chất, năng lực - Mô hình 4 trụ cột giáo dục của UNESCO: Mô hình 4 trụ cột của UNESCO có thể xem như một triết lý giáo dục của thế kỷ XXI. Đây là mô hình có sự đan xen hòa quyện giữa phẩm chất và năng lực trong nội dung của từng trụ cột. Bảng đối chiếu 4 trụ cột giáo dục với các phẩm chất, năng lực tương ứng Bốn trụ cột giáo dục của UNESCO Các nhóm phẩm chất và TT (The four pillars of education) năng lực tương ứng Phẩm chất trí tuệ 1 Học để biết (Learning to know) Năng lực nhận thức Phẩm chất nghề nghiệp 2 Học để làm việc (Learing to do) Năng lực chuyên môn Phẩm chất xã hội 3 Học để sống chung (Learning to live together) Năng lực xã hội hóa Phẩm chất ứng xử 4 Học để làm người (Learning to be) Năng lực chủ thể hóa - Mô hình ba phẩm chất, tám năng lực của Việt Nam: Ba phẩm chất là: Sống yêu thương, sống tự chủ, sống trách nhiệm. Mỗi phẩm chất sẽ được nêu rõ những tiêu chí cụ thể, cụ thể hóa trong chương trình theo từng cấp học (Sống yêu thương gồm: Yêu tổ quốc, giữ gìn phát huy truyền thống, di sản quê hương đất nước, tôn trọng các nền văn hóa trên thế giới, nhân ái, khoan dung, yêu thiên nhiên; Sống tự chủ gồm: Sống trung thực; tự trọng; tự lực; chăm chỉ; vượt khó; tự hoàn thiện; Sống trách nhiệm gồm: Tự nguyện; chấp hành kỷ luật; tuân thủ pháp luật; bảo vệ nội quy, pháp luật). - 11 -
12. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh Tám năng lực gồm có năng lực tự học, năng lực tự giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất, năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác, năng lực tính toán, năng lực công nghệ thông tin và truyền thông. * Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 hình thành và phát triển cho học sinh 5 phẩm chất, 10 năng lực chủ yếu sau: - 5 phẩm chất: yêu nước, nhân ái, chăm chỉ, trung thực, trách nhiệm. - 10 năng lực: gồm 3 năng lực chung và 7 năng lực đặc thù, gồm: + Những năng lực chung được hình thành, phát triển thông qua tất cả các môn học và hoạt động giáo dục: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo; + Những năng lực đặc thù được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học và hoạt động giáo dục nhất định: năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực khoa học, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mĩ, năng lực thể chất. Bên cạnh việc hình thành, phát triển các năng lực cốt lõi, Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 còn góp phần phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu của HS. Sơ đồ các năng lực chung - 12 -
13. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh Trong định hướng đổi mới chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông sau năm 2018 đã nêu rõ: một trong những quan điểm nổi bật là phát triển chương trình theo định hướng năng lực. Năng lực được quan niệm là sự kết hợp một cách linh hoạt và có tổ chức kiến thức, kỹ năng với thái độ, nhằm đáp ứng hiệu quả một yêu cầu phức hợp của hoạt động trong bối cảnh nhất định. Vai trò của các môn học và hoạt động giáo dục trong phát triển phẩm chất, năng lực: Theo Bộ GD-ĐT, việc đánh giá mức độ đạt được các yêu cầu về phẩm chất, năng lực của HS được thực hiện thông qua nhận xét các biểu hiện của HS đối với các thành tố tương ứng trong từng phẩm chất và năng lực và phát triển phẩm chất, năng lực theo các mức độ khác nhau. Cụ thể: - 13 -
14. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh Ví dụ cụ thể: Môn Tiếng Việt được coi là môn học công cụ, nó mang đặc thù riêng của môn học, do đó các năng lực chuyên biệt: năng lực tiếp nhận văn bản và năng lực tạo lập văn bản - năng lực thưởng thức văn học/cảm thụ thẩm mĩ là những năng lực đóng vai trò quan trọng trong việc xác định các nội dung dạy học của môn học. Quá trình dạy học Tiếng Việt đồng thời giúp học sinh hình thành và phát triển các năng lực, đáp ứng với các yêu cầu phát triển của xã hội, thông qua việc rèn luyện và phát triển các kỹ năng đọc, viết, nghe, nói. Trong quá trình hướng dẫn học sinh tiếp xúc với văn bản, môn Tiếng Việt giúp học sinh từng bước hình thành và nâng cao các năng lực học tập của môn học, cụ thể là năng lực tiếp nhận văn bản (gồm kĩ năng nghe, đọc) và năng lực tạo lập văn bản (gồm kỹ năng nói và viết). Năng lực đọc - hiểu văn bản của học sinh thể hiện ở khả năng vận dụng tổng hợp các kiến thức về Tiếng Việt, về các loại hình văn bản và kỹ năng, phương pháp đọc, khả năng thu thập các thông tin, cảm thụ cái đẹp và giá trị của tác phẩm văn chương nghệ thuật. Năng lực tạo lập văn bản của học sinh thể hiện ở khả năng vận dụng tổng hợp kiến thức về các kiểu văn bản, với ý thức và tình yêu tiếng Việt, văn học, văn hóa, cùng kỹ năng thực hành tạo lập văn bản, theo các phương thức biểu đạt khác nhau. 5.2. Thực trạng Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh Người học đang dần xa rời những truyền thống tốt đẹp quý báu của dân tộc đúc kết qua hàng ngàn năm, quên lãng lịch sử. Thật đau lòng trước những vụ án thương tâm chỉ vì những lí do rất đơn giản mà người gây án còn trong độ tuổi vị thành niên hay những vụ trọng án nạn nhân là chính người thân ruột thịt của người gây án; thật xót xa trước những cuộc ẩu đả giữa những học sinh nữ với nhau. Đó cũng là những hồi chuông cảnh báo sự cần thiết của việc giáo dục kĩ năng, giáo dục đạo đức cho thế hệ trẻ. - 14 -
15. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh Đối với nhà trường, học sinh đã bước đầu biết tự học, tự quản và tự thực hiện các hoạt động học tập theo tài liệu, đã có những biểu hiện tích cực về phẩm chất cần thiết của người học sinh song những năng lực và phẩm chất đó chỉ thể hiện ở một số em và mức độ thể hiện chưa rõ, chưa nổi bật. Nhiều em có năng lực nhưng chưa mạnh dạn, thiếu tự tin trước tập thể hoặc khả năng tự học, tự giải quyết vấn đề của bản thân còn hạn chế, Để khắc phục vấn đề này không phải dễ vì các em đã thành thói quen từ lâu. Đã là thói quen thì việc khắc phục không thể một sớm, một chiều mà nó phải trải qua một quá trình lâu dài, bền bỉ, kiên trì. Từ thực tế công tác, thực tế giảng dạy, chúng tôi nhận thấy sự sáng tạo trong việc đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính tích cực, tự học của học sinh ở các môn học và hoạt động giáo dục chưa nhiều. Dạy học vẫn nặng về truyền thụ kiến thức. Việc rèn luyện kỹ năng chưa được quan tâm. Hoạt động kiểm tra, đánh giá chưa thực sự khách quan, chính xác (chủ yếu tái hiện kiến thức), chú trọng đánh giá cuối kì chưa chú trọng đánh giá quá trình. Tất cả những điều đó dẫn tới học sinh học còn thụ động, lúng túng khi giải quyết các tình huống trong thực tiễn. Điều đó thể hiện ở những tồn tại sau: - Dạy học tích hợp đã được chú trọng, tuy nhiên, dạy học tích hợp vẫn mang tính khiên cưỡng, nội dung tích hợp vào bài học như bảo vệ môi trường, giáo dục kỹ năng sống, giáo dục đạo đức, giáo dục truyền thống cách mạng, một cách cứng nhắc. Chưa làm cho học sinh huy động kiến thức, kỹ năng của nhiều môn học, nhiều lĩnh vực, để giải quyết các nhiệm vụ học tập. - Việc vận dụng các phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực còn mang tính hình thức. Phương pháp thảo luận nhóm được tổ chức ở các lớp thực hiện chương trình SGK hiện hành nhưng chủ yếu vẫn dựa vào một vài cá nhân học sinh tích cực tham gia, các thành viên còn lại còn dựa dẫm, ỉ lại chưa thực sự chủ động. Mục đích của thảo luận nhóm chưa đạt được tính dân chủ, mọi cá nhân được tự do bày tỏ quan điểm, thói quen bình đẳng, biết đón nhận quan điểm bất đồng để hình thành quan điểm cá nhân. - 15 -
16. Dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh thông qua các môn học và hoạt động giáo dục tại Trường Tiểu học Khúc Xuyên, thành phố Bắc Ninh - Mặc dù đã có GV thực hiện thay đổi phương pháp dạy học, thay đổi cách thức tổ chức giờ nhằm đạt mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh song kết quả chưa đạt được như mong muốn mà nguyên nhân là: + Về phía giáo viên: Việc đổi mới phương pháp dạy học chưa được thực hiện một cách triệt để, vẫn còn nặng về phương pháp truyền thống; việc hiểu hết bản chất của nhóm năng lực chung và năng lực chuyên biệt ở các môn học và hoạt động giáo dục ở một vài GV vẫn còn hạn chế. + Về phía học sinh: Một số học sinh chưa có phương pháp học tập phù hợp, chưa tích cực trong việc tìm tòi nghiên cứu bài học nên chưa đảm bảo các năng lực. 6. Kết luận: Phẩm chất và năng lực là hai thành phần cơ bản trong cấu trúc nhân cách nói chung và là yếu tố nền tảng tạo nên nhân cách của một con người. Các năng lực và phẩm chất của học sinh được hình thành và phát triển trong quá trình học tập, rèn luyện, hoạt động trải nghiệm cuộc sống trong và ngoài nhà trường. Các năng lực và phẩm chất cần thiết đối với HS tiểu học là tự phục vụ, tự quản; năng lực tự học; năng lực tự giải quyết vấn đề và sáng tạo; năng lực hợp tác, năng lực tính toán; năng lực công nghệ thông tin và truyền thông, ; tự trọng, tự tin, tự chịu trách nhiệm; trung thực, kỉ luật; chăm học, chăm làm, thích hoạt động văn nghệ, thể dục thể thao hoặc thái độ, tình cảm đối với cuộc sống, Dạy học phát triển phẩm chất, năng lực người học được xem như một nội dung giáo dục, một phương pháp giáo dục như phương pháp dạy học nêu vấn đề, phương pháp dạy học phát huy tính tích cực của học sinh. Điểm khác nhau giữa các phương pháp là ở chỗ dạy học phát triển phẩm chất, năng lực người học có yêu cầu cao hơn, mức độ khó hơn, đòi hỏi người dạy phải có phẩm chất, năng lực giảng dạy nói chung cao hơn trước đây. Điều quan trọng hơn cả là nếu so sánh với các quan niệm dạy học trước đây, việc dạy học phát triển phẩm chất, năng lực sẽ làm cho việc dạy và việc học được tiếp cận gần hơn, sát hơn với mục tiêu hình thành và phát triển nhân cách con người. - 16 -